Bent u gehuwd en hebt u kinderen? Dan krijgt u er vroeg of laat mee te maken. Bij het overlijden van één van de echtgenoten erft de langstlevende echtgenoot het vruchtgebruik over de nalatenschap, de kinderen erven de ‘blote eigendom’. Hoe werkt deze opsplitsing vruchtgebruik – blote eigendom precies in de praktijk? En wat met het vruchtgebruik op een beleggingsportefeuille? Deze blogpost maakt het helemaal duidelijk.
Jean en Marie zijn gehuwd onder het wettelijk stelsel (zonder huwelijkscontract dus) en hebben twee kinderen. Samen hebben zij een effectenportefeuille opgebouwd. Na het overlijden van Jean komt de helft van die portefeuille toe aan de kinderen in blote eigendom met vruchtgebruik voor Marie. De andere helft is eigendom van Marie en valt dus buiten de nalatenschap. Zowel de kinderen als Marie zullen erfbelasting moeten betalen: de kinderen op de waarde van de blote eigendom en Marie op de waarde van het vruchtgebruik.
Zo’n opsplitsing van de effectenportefeuille in blote eigendom en vruchtgebruik gebeurt echter alleen op vraag van de erfgenamen. Marie en de kinderen dienen hiervoor de bank de opdracht te geven om de helft van de effectenportefeuille over te boeken naar één rekening in onverdeeldheid op naam van de blote eigenaars. Hoewel de vraag regelmatig door erfgenamen wordt gesteld, is het absoluut te vermijden om de gemeenschappelijke rekening na het overlijden van Jean gewoon op naam te laten staan van Marie.
Het risico bestaat immers dat deze tegoeden bij overlijden van Marie volledig in haar nalatenschap vallen. Daardoor moeten de twee kinderen er voor de tweede keer erfbelasting op betalen. Het is tevens essentieel om de gelden die op naam blijven staan van Marie, te scheiden van de gelden die de kinderen in blote eigendom aanhouden. Dit om te vermijden dat bij overlijden van Marie de gelden die de kinderen reeds in blote eigendom bezitten, nogmaals onderworpen worden aan erfbelasting.
Als vruchtgebruiker heeft Marie recht op de interesten, dividenden en de coupons van de effectenportefeuille die ze samen aanhoudt met haar kinderen. Deze worden automatisch gestort op een rekening op naam van Marie. Tevens mag Marie als vruchtgebruiker ook de tegoeden beheren: zij mag beslissen om effecten te verkopen en te vervangen door andere effecten. Bedoeling is dat zij het kapitaal in stand houdt voor de blote eigenaars.
Bij elke herbelegging moet het evenwicht tussen vruchtgebruiker en naakte eigenaar gerespecteerd worden. Uiteraard kan hier een belangentegenstelling spelen:
Evenwicht tussen de belangen van de vruchtgebruiker en die van de blote eigenaars, daar gaat het om bij herbeleggingen.
Het beleggen van het vermogen in distributiefondsen (die jaarlijkse een coupon uitkeren) kan hierbij een oplossing zijn. Het is de fondsbeheerder die de touwtjes wat betreft het beheer dan in handen houdt. Ook een mandaat tot discretionair vermogensbeheer, waarbij het beheer van de effectenportefeuille wordt overgelaten aan de bank, kan een mooie oplossing zijn om de belangen van Marie en de kinderen zoveel mogelijk te verzoenen.
Let wel. Het kapitaal van een dergelijke rekening kan enkel worden vrijgegeven met toestemming van zowel de vruchtgebruiker als de blote eigenaars. Zulke bijzondere toestemming is nodig om de tegoeden te vervangen door een heel ander object zoals een onroerend goed.
Als de helft van de effectenportefeuille bij het overlijden van Jean werd afgesplitst op naam van de kinderen (blote eigendom) met vruchtgebruik voor Marie, dan betalen de kinderen bij overlijden enkel nog erfbelasting op de helft die op naam is blijven staan van hun moeder. Als Marie overlijdt, dooft haar vruchtgebruik uit. De kinderen verkrijgen automatisch de volle eigendom zonder dat ze nog eens erfbelasting verschuldigd zijn.
Niemand is echter verplicht om in een situatie vruchtgebruik – blote eigendom te blijven. Zeker bij nieuw samengestelde gezinnen kan een dergelijke situatie tot conflicten leiden, bijvoorbeeld wanneer een langstlevende partner (vruchtgebruik) samen met zijn stiefkinderen (blote eigendom) zal erven. Daarom is het mogelijk om het vruchtgebruik om te zetten in kapitaal waar de vruchtgebruiker volledig recht op heeft.
Het vruchtgebruik wordt als het ware “afgekocht”. De blote eigenaars kunnen dan over het resterende bedrag meteen vrij beschikken.
Eindresultaat? Zowel Marie als ieder kind ontvangt zijn deel. Ook bij vruchtgebruik op een gezinswoning en huisraad is omzetting mogelijk. Hier gelden echter bijzondere regels.
Vroeger ontbraken er voor de omzetting (zowel voor roerende als onroerende goederen) eenvormige waarderingsregels voor het bepalen van de waarde van het vruchtgebruik. Daardoor gaf zo’n omzetting vaak aanleiding tot betwistingen.
Een recente wet bracht hierin verandering. Jaarlijks worden er twee omzettingstabellen gepubliceerd: één voor mannen en één voor vrouwen. Dit verschil bestaat omdat vrouwen statistisch langer leven dan mannen. In die tabellen wordt de waarde van het vruchtgebruik per leeftijd van de vruchtgebruiker uitgedrukt in een percentage. Dit % wordt toegepast worden op de waarde van de goederen in vruchtgebruik.
Deze tabellen vormen slechts een richtlijn voor de erfgenamen. Zij kunnen eventueel onderling een andere regeling bepalen. Enkel in het geval van discussie tussen de blote eigenaar(s) en de vruchtgebruiker zal de rechter deze tabellen verplicht dienen toe te passen.
Belangrijk is ook te benadrukken dat deze omzettingstabellen niet zullen gevolgd worden voor de berekening van de erfbelasting. Hiervoor blijft de fiscus zich baseren op sterk verouderde sterftetabellen die niet jaarlijks worden geactualiseerd en absoluut niet meer overeenkomen met de huidige levensverwachting.
Het overlijden is één van de gebeurtenissen in ons leven waar we het liever niet over hebben. Toch is een degelijke voorbereiding van een vermogensoverdracht van groot belang. Want dit kan uw erfgenamen later heel wat kopzorgen besparen. Een vlotte afwikkeling van een erfenis is zeker in het belang van alle betrokken partijen.
De effectenrekeningen correct opzetten na een overlijden is uiterst belangrijk. Niet alleen om discussies met de fiscus te voorkomen maar ook, en vooral, om discussies met erfgenamen te vermijden.
Aarzel niet om ons te contacteren, mocht u over dit thema nog verdere vragen hebben.