Welkom op de blog van Dierickx Leys

Hoe omgaan met een schenking of erfenis?

Geschreven door Ethel Puncher | 25 augustus 2022

Dit keer bekijken we dit thema vanuit een andere invalshoek dan gewoonlijk: met de bril van de begunstigde, u als ontvangend kind.

Als Next Gen belegger bent u graag goed geïnformeerd wanneer u het gesprek over de nalatenschap met uw ouders voert. Een positieve oplossing voor schenker én ontvanger, dat is de bedoeling. Dit blogartikel zal u daar zeker bij helpen.

We focussen eerst op de schenking, met vragen zoals:

  • waarom schenken zo populair is;
  • hoe het kostenplaatje van een schenking vs. een erfenis eruitziet;
  • wat een notariële schenking precies inhoudt;
  • hoe de schenking via bankgift verloopt;
  • of een schenking kan teruggevraagd worden;
  • of u met een schenking mag doen wat u wilt;
  • welke voorwaarden de schenker u kan opleggen;
  • wat de grootste valkuil is die de schenker dient te vermijden.

Tot slot geven we ook nog enkele tips voor Next Gen erfgenamen.

I. SCHENKING

Anders dan gewoonlijk focussen we hier op de ontvanger en dan specifiek op het ontvangende kind en de ouder-kindrelatie, in Vlaanderen. Ontvangt u een schenking van iemand anders, dan zal het verhaal gelijklopend zijn, maar bv. met andere tarieven. Daarnaast focussen we op de beleggingsportefeuille, dus op het roerend vermogen. We gaan dus niet in op de schenking of het vererven van onroerend vermogen.

Waarom is schenken zo populair?

Er wordt in Vlaanderen veel geschonken. Waarom is schenken nu zo populair? Daar zijn drie grote redenen voor.

  1. Vrijheid voor de schenker. Hij kan zelf bepalen welke bestanddelen van zijn vermogen aan wie toekomen. Als de schenker zelf niets regelt, dan zullen de wettelijke regels gevolgd worden. Wie zijn eigen stempel op de nalatenschap wil zetten, kan schenken. Maar er zijn wel grenzen te respecteren. Er is bijvoorbeeld de wettelijke reserve van 50% voorbehouden voor de kinderen en de schenker kan zijn kind(eren) nooit volledig onterven. De ouder kan ook via testament bepalen wie wat krijgt.

  2. Schenken is interessant om erfgenamen nu al een duwtje in de rug te geven.
    Dit op het moment dat u als kind een huis gaat aankopen, een zaak opstart, zelf kinderen krijgt, … Mensen leven steeds langer, gelden uit een nalatenschap komen soms pas heel laat naar de kinderen toe. Veel ouders willen hun kinderen helpen terwijl ze er nog zijn. En zo actief meewerken aan hun toekomst.

  3. Schenken wordt ook vaak verkozen om besparingsredenen. Zeker voor roerend goed is een schenking ontvangen interessanter dan erven. De cijfers spreken in dit geval heel duidelijke taal. Eén blik op de tarieven van successierechten volstaat.

Hoe ziet het kostenplaatje van schenking vs. erfenis eruit?

Voor de berekening van de erfbelasting op hetgeen u erft, moet u bekijken hoeveel de waarde van het roerend gedeelte is en hoeveel de waarde van het onroerend gedeelte. De eerste schijf van 50.000 euro is onderworpen aan een tarief van 3%. De tweede schijf is onderworpen aan 9%, de derde schijf aan 27%.


De hoge erfbelasting in dit voorbeeld kan makkelijk geoptimaliseerd worden door de effectenportefeuille te schenken aan de kinderen. Op een schenking van roerend goed is in het Vlaamse Gewest 3% - of zelfs 0% als de schenker er op tijd aan begint - verschuldigd, wat uiteraard een enorme besparing oplevert. (Op tijd, dat is: meer dan 3 jaar voor het overlijden van de schenker, de zogeheten risicotermijn in Vlaanderen.)

Hoe lukt het aan 0%? Meer hierover in het hoofdstukje over Schenken via bankgift.

Goed om te weten: het is mogelijk om de effecten te schenken. Het is dus niet nodig om eerst de portefeuille te verkopen (met de bijhorende beurstaks, voorheffing, verkoopkosten, …), de cash te schenken en dan een nieuwe portefeuille op te bouwen.


Er bestaan twee manieren van schenken:

  • via de notaris (met een notariële akte) of
  • via een bankgift met een zogenaamde pacte adjoint.

Wat houdt een notariële schenking precies in?

In sommige gevallen is het verplicht met een notaris te werken om te schenken.

  • wanneer de ouder aandelen op naam wil schenken. Dit moet via notariële akte verlopen.
  • wanneer de schenker bepaalde voorwaarden wil koppelen aan de schenking, zoals bijvoorbeeld een voorbehoud van vruchtgebruik.

Een notariële schenking moet door de notaris geregistreerd worden. Op een schenking van roerend goed is 3% schenkbelasting verschuldigd. anders dan successierechten is dit een vlak tarief: altijd 3%, ongeacht het geschonken bedrag. Verder zijn er ook notariskosten verschuldigd.

Hoe verloopt een schenking via bankgift met pacte adjoint?

Een andere mogelijkheid is een effectenportefeuille schenken via een bankgift met pacte adjoint. Hoe werkt dit? Niet via de notaris. Het gaat hier over een zogeheten onrechtstreekse schenking die in verschillende stappen verloopt.

Er zijn verschillende manieren om dit te doen, maar er moet telkens een bepaald stappenplan gevolgd worden:

  1. Eerst versturen de ouders een aangetekende brief waarin zij de intentie weergeven om bepaalde zaken te schenken en (indien gewenst) uiteenzetten dat zij er bepaalde voorwaarden aan koppelen. Zo kunnen ze achteraf bewijzen dat die voorwaarden inderdaad gekoppeld waren aan de schenking en niet achteraf werden toegevoegd.

  2. Vervolgens vindt de volgende dag de bankoverschrijving van de portefeuille plaats.

  3. Ten vroegste de dag nadien wordt een bewijsdocument ondertekend m.b.t. de bankgift door de ouders en de kinderen waarin alles nog eens bevestigd wordt. In een bankgift kan men ook voorwaarden opnemen zoals in een notariële schenking, maar niet alle voorwaarden zijn mogelijk. Een voorbehoud van vruchtgebruik kan bijvoorbeeld niet opgenomen worden in een bankgift.

Hoewel er verschillende manieren zijn om een bankgift te doen, moet er telkens wel een bepaalde volgorde gerespecteerd worden. 

Als tarief is er 0% verschuldigd, maar er geldt wel een risicotermijn van 3 jaar. Met andere woorden: wanneer de schenker binnen de 3 jaar overlijdt, dan gaat de schenking terug naar de nalatenschap alsof de schenking niet heeft plaatsgevonden en dienen er dus successierechten te worden betaald.

Let wel: die risicotermijn van 3 jaar in het Vlaamse Gewest is 5 jaar in Wallonië. Die termijn kan in de toekomst ook in Vlaanderen verlengd worden. Registreren bij (bijvoorbeeld) een Nederlandse notaris werd vroeger ook vaak toegepast voor de 0%. Maar die ‘kaasroute’ is inmiddels gesloten, het net sluit zich voor ‘gratis’ alternatieven. Een plots overlijden kan u niet ondervangen. Tijdig eraan beginnen is dus aan te raden!

Belangrijk is ook dat u als begiftigde de schenking vrijwillig kan registreren zolang de schenker nog in leven is. U stapt dan naar het registratiekantoor, stuurt de documenten op via de post of laat de bankgift online registreren. Dit laatste is nieuw: u kan dit via MyMinfin zelf doen. U betaalt de 3% en daarmee is de kous dan af. Meer hierover in de blogpost "Registratie bankgift kan nu ook online"

Even samenvatten. Een notariële schenking of een schenking via bankgift? Die keuze zal afhangen van enkele factoren:

  • Wat wil de schenker schenken? (onroerend of roerend vermogen, aandelen op naam of op rekening, …). Wie alleen blote eigendom schenkt en dus vruchtgebruik wil behouden, moet langs de notaris.
  • Welke leeftijd/gezondheidstoestand heeft de schenker? Elke situatie is anders. Maar houd rekening met de risicotermijn voor een bankgift.
  • Welke voorwaarden wil de schenker eraan koppelen? Meer hierover verder in dit artikel.

Gekregen is gekregen. Of niet?

Als u een schenking heeft gekregen, kan het dan gebeuren dat u die moet teruggeven? Kan de schenker de schenking zomaar terugvragen? Neen! Een schenking is onherroepelijk: gegeven is gegeven. Of beter: gekregen is gekregen.

Er zijn wel uitzonderingen op dit principe:

  • Een schenking tussen echtgenoten die niet in hun huwelijkscontract is opgenomen, is steeds herroepbaar. 
  • Ook wegens ‘ondankbaarheid’ kan een schenking herroepen worden. Dit wel in heel verregaande omstandigheden, bijvoorbeeld na een aanslag op het leven. 
  • Een derde situatie is wanneer u te veel geschonken hebt gekregen. De erfrechtelijke reserve is overschreden. Ouder overlijdt, 2 kinderen, één kind alles gekregen,... Dan moet dat kind een deel teruggeven.

Om discussies na overlijden te vermijden, raden wij altijd aan om bij een schenking rekening te houden met de reserve (waarop reservataire erfgenamen zoals kinderen en wettige echtgenote recht hebben) en elk kind te geven waar het recht op heeft.

Mag u met een schenking doen wat u wil?

Dat hangt af van wat de schenker beslist heeft. Er zijn immers twee soorten schenkingen:

  1. “vrije” schenkingen die u naar eigen goeddunken kunt besteden. Er wordt door de schenker iets geschonken en dat is het. Er zijn geen voorwaarden: u krijgt de volledige vrijheid om ermee te doen wat u wilt.

  2. In de meeste gevallen, en zeker bij grotere bedragen met als doel de successierechten te milderen, zien we gemoduleerde schenkingen. De schenker gaat dan voorwaarden en lasten koppelen aan de schenking. Als u die lasten en voorwaarden niet aanvaardt, krijgt u geen schenking en zal u moeten wachten tot bij het overlijden. Aan voorwaarden kunt u als begiftigde niet veel doen.

Welke voorwaarden kan de schenker u opleggen?

Over welke voorwaarden gaat het precies? We overlopen er hier een paar. Er zijn er nog andere mogelijk, maar dit zijn de 6 meest voorkomende.

Voorbehoud van vruchtgebruik

Wat we vaak in schenkingsakten zien, is een voorbehoud van vruchtgebruik. U ontvangt dan enkel de blote eigendom. De schenker houdt het vruchtgebruik, wat betekent dat hij recht heeft op de vruchten (of interesten en dividenden). Hij mag ook het beheer blijven voeren. We zien dit vaak bij ouders die de controle nog niet uit handen willen geven. Ze willen zelf de beleggingsbeslissingen blijven nemen.

Voorbehoud van vruchtgebruik moet sowieso via notariële akte geregeld worden, dit kan nooit via een bankgift. Er zal dus 3% schenkbelasting verschuldigd zijn. Als blote eigenaar kan u eigenlijk zelf niets doen met dit type portefeuille.

De ‘vruchten’ moeten worden overgemaakt naar de rekening van de vruchtgebruiker. Dit staat niet in steen gebeiteld. De vruchtgebruiker kan afstand doen van het vruchtgebruik of het vruchtgebruik laten omzetten in een som. Op dat moment wordt u volle eigenaar. Maar meestal valt het vruchtgebruik pas weg bij het overlijden van de ouder. U wordt dan pas volle eigenaar.  

Opleggen van financiële last

Een alternatief voor het vruchtgebruik is het opleggen van een financiële last. De schenker voorziet dan – meestal facultatief – dat hij elk jaar kan beslissen om bijvoorbeeld 3% uit de portefeuille aan zich te laten uitkeren. Anders dan bij het vruchtgebruik is dit niet afhankelijk van de prestaties van de portefeuille. En anders dan bij vruchten moet dit niet worden overgemaakt. Het is beter de financiële last enkel in te roepen wanneer het echt nodig is. Door de financiële last wordt de schenking een stukje teruggedraaid en komt er terug vermogen bij de schenker. Het geeft hem een extra zekerheid dat hij nog iets heeft om op terug te vallen.

Geregeld wordt de financiële last gebruikt in combinatie met het vruchtgebruik: er wordt soms bepaald dat er elk jaar gekeken moet worden hoeveel het vruchtgebruik oplevert. Indien dit 3% of meer is: prima. Indien dit minder dan 3% is, dan bepaalt men soms dat er aanvullend een financiële last kan opgenomen worden. Als de vruchten in een bepaald jaar 2% bedragen, kan men aanvullend 1% financiële last opnemen.

Last van levensonderhoud

Geregeld wordt ook een last van levensonderhoud bedongen. Daarin wordt bepaald dat de begiftigden met de geschonken tegoeden in het levensonderhoud van de schenker moeten voorzien wanneer die zelf onvoldoende middelen zou hebben. Dit zijn ‘fall back’-clausules waarvan gehoopt wordt ze nooit nodig te hebben. Ze zorgen vooral voor gemoedsrust van de schenker.

Vervreemdingsverbod

In veel schenkingen zien we een vervreemdingsverbod (of afhaalverbod). Dit moet beperkt zijn in de tijd en “een rechtmatig belang dienen”, bijvoorbeeld wanneer de schenker zekerheid wil over de uitoefening van zijn vruchtgebruik, of zeker wil zijn dat hij zijn 3% financiële last zal kunnen afhouden. Als de begiftigde immers alles afhaalt en uitgeeft, wordt dat moeilijk. Meestal wordt bepaald dat het eindigt bij het overlijden van de schenkers.

Beding van terugkeer

Een veel voorkomende clausule in een schenkingsakte is een beding van terugkeer. Dit bepaalt dat, wanneer u als begiftigde overlijdt vóór de schenker, de geschonken tegoeden dan vrij van lasten en kosten terugkeren naar de schenker, alsof ze dat vermogen nooit verlaten hebben. Dit wordt vaak gebruikt om de schoonfamilie geen aanspraken te geven op de nalatenschap van het kind. Of om toch minstens de keuze te hebben op het moment van overlijden van het kind wat men ermee wil doen. Meestal wordt er dan een termijn voorzien om te kijken of men het beding gaat uitoefenen of niet. De schenker kan op dat moment bekijken wat gewenst is en wat fiscaal het interessantste is.

Uitsluitingsclausule

In schenkingsakten zien we ook vaak een uitsluitingsclausule. Die bepaalt dat het niet toegelaten is om de geschonken tegoeden in te brengen in een huwgemeenschap - zelfs onder wettelijk stelsel. Wanneer men bijvoorbeeld een schenking heeft gekregen en men wil die inbrengen, zal dit niet toegestaan zijn. Ook dit wordt vaak gebruikt om de schoonfamilie geen aanspraken op de schenking te geven.

Alles bij elkaar is de schenking een formule met veel verschillende facetten die niet altijd even bekend zijn bij iedereen. Nog drie courante misverstanden om dit deel af te ronden.

  • waarover veel vragen leven is: kan een schenking zomaar teruggenomen worden? Onthoud dat gekregen gekregen is.  
  • Schenken zonder dat de begiftigde dit weet? Dat is niet mogelijk. Een schenking moet ook expliciet aanvaard worden door u.  
  • Een schenking is geen individuele beslissing maar wordt best besproken in overleg met alle kinderen, zeker als het over specifieke voorwaarden en wensen gaat. Vermijd discussies, zet alles op papier. Wacht ook niet te lang om eraan te beginnen, want soms kan u onverwacht (en ongewild) toch in de successie terechtkomen.

II. ENKELE TIPS VOOR NEXT GEN ERFGENAMEN

U erft bij het overlijden van een ouder. Kan u uw erfenis vrij besteden?
In principe wel. U heeft het geërfd, dus in principe kan u ermee doen wat u wil. Maar er zijn uitzonderingen:

  • Erft u tegoeden in blote eigendom, dan rust er nog een vruchtgebruik op. U heeft dus enkel rechten als blote eigenaar. De schenker/vruchtgebruiker kan wel afstand doen van zijn vruchtgebruik of dit laten omzetten in een geldsom.
  • Een andere uitzondering zijn testamentaire lasten op de nalatenschap. Het kan zijn dat u iets erft, maar dat u nog bepaalde uitkeringen moet doen. Of dat u bepaalde instructies moet naleven.

Wat gebeurt er met de bankrekeningen bij een overlijden?
De bank blokkeert de rekeningen zodra zij kennis heeft van het overlijden. Opgepast, u moet dat wel melden aan de bank, de bank weet dat niet zomaar. U bezorgt best ook ineens de gegevens van uw notaris aan de bank. Meer hierover in het artikel over "Bankrekeningen na een overlijden" op onze blog. 

De banken moeten de stand van de rekeningen melden aan de fiscus. Verder moeten de erfgenamen de aangifte nalatenschap indienen. De melding door de bank is niet voldoende. Als u niet weet waar uw ouders rekeningen hadden, kan u via Febelfin een bankonderzoek aanvragen.

Om de rekeningen te laten deblokkeren moet u aan de bank een akte of attest van erfopvolging bezorgen, waarop de erfgenamen vermeld staan. Verder heeft de bank instructies nodig voor de verdeling van de erfgenamen of van de notaris.

Een belangrijk aandachtspunt is de vermenging na overlijden tussen de tegoeden van de langstlevende partner en de vererfde tegoeden. Dus vermenging tussen tegoeden waar wel en niet al erfbelasting op werd geheven.

Onthoud de vuistregel: indien de ouders gehuwd waren onder een gemeenschapsstelsel, komt in principe de helft van de gemeenschap in de successie terecht, de andere helft niet (de ouders kunnen dit wel anders regelen via huwelijkscontract of testament). Als er dus een rekening van 100 is op naam van beide ouders, en vader overlijdt, zal 50 van de langstlevende echtgenote zijn en 50 in de successie komen. Van die 50 in de successie erven de kinderen de blote eigendom en de moeder het vruchtgebruik.

Kinderen kunnen dan zeggen: zet de ganse rekening maar gewoon verder op naam van moeder. Dat is toegelaten en als alle erfgenamen dat willen, kan dat zo worden verdergezet. Maar hierdoor kan er wel discussie met Vlabel (Vlaamse belastingdienst) en mogelijke dubbele belasting ontstaan. Zeker wanneer er veel tijd is tussen het overlijden van de twee ouders kan er een bewijsprobleem ontstaan.

Wanneer moeder sterft, wordt immers de ganse rekening opnieuw gemeld aan Vlabel. De kinderen moeten dan aantonen dat er al erfbelasting op een deel werd betaald.

De Vlaamse belastingdienst zorgt voor een verrekening, maar u zal wel het bewijs moeten leveren. Daarom raden wij altijd aan om bij het eerste overlijden, de rekeningen correct te verdelen. De originele rekening van 100 wordt opgesplitst in een rekening van 50 op uitsluitende naam van moeder en een andere rekening van 50 op naam van de kinderen in blote eigendom en moeder in vruchtgebruik waarbij ‘de vruchten’ netjes worden overgeboekt naar moeder.

Tot slot?
Elke schenking en elke nalatenschap is anders. Het gaat werkelijk om maatwerk.

Bekijk goed uw eigen situatie en werk tijdig uw eigen vermogensplanning uit. Stuur die planning regelmatig bij wanneer er zich bepaalde zaken voordoen in uw leven: huwelijk, kinderen, overlijden ouders, kleinkinderen, echtscheiding, ziekte etc.

De topic ‘schenken en erven’ verdient zeker een grondig gesprek. In eerste lijn, met uw commercieel contactpersoon bij Dierickx Leys Private Bank. Die kan, wanneer nodig, de bijstand van de juridische dienst vragen, een team dat ook open staat voor een diepgaand gesprek.

Ook wanneer uw ouders bijvoorbeeld een schenking overwegen, kan het zinvol zijn dat we met de kinderen samenzitten om de concrete implicaties voor hen verder te bespreken.


Een goed vertrouwelijk gesprek over schenken en/of erven?

Maak hier uw afspraak voor een kennismakingsgesprek (vertrouwelijk en vrijblijvend) →